Projektowanie przestrzeni publicznej to sztuka tworzenia miejsc, w których każdy czuje się komfortowo i bezpiecznie. Kluczowym elementem tego procesu, często niedocenianym, jest wayfinding. To znacznie więcej niż tylko system znaków – to kompleksowa strategia, która pozwala użytkownikom intuicyjnie orientować się i poruszać w otoczeniu. Dla osób z niepełnosprawnościami, zwłaszcza wzroku, dobrze zaprojektowany wayfinding jest fundamentem samodzielności i stanowi jeden z najważniejszych kroków na drodze do pełnej likwidacji barier architektonicznych.
Wayfinding to zbiór informacji i wskazówek, które pomagają ludziom zrozumieć otaczającą ich przestrzeń i dotrzeć do celu. System ten opiera się na spójnych i logicznie rozmieszczonych elementach wizualnych, dotykowych i dźwiękowych. Jego celem jest odpowiadanie na podstawowe pytania, które zadaje sobie każdy, kto wchodzi do nowego miejsca:
Gdzie jestem?
Gdzie jest mój cel?
Jaką drogę powinienem wybrać?
Jakie punkty orientacyjne minę po drodze?
Co zrobić, jeśli się zgubię?
Dobrze zaprojektowany system wayfindingowy jest niemal niewidoczny – działa na poziomie intuicji, prowadząc użytkownika za rękę bez konieczności ciągłego analizowania otoczenia. W kontekście dostępności jego rola jest nie do przecenienia, ponieważ przekształca skomplikowane i potencjalnie stresujące przestrzenie w miejsca przyjazne i czytelne dla wszystkich.
Aby system nawigacji był skuteczny, musi być przemyślany i oparty na kilku kluczowych zasadach. W projektowaniu uniwersalnym, czyli dostępnym dla każdego, te zasady nabierają szczególnego znaczenia.
Podstawą jest stworzenie spójnego systemu komunikacji. Oznacza to używanie jednolitych kolorów, piktogramów, czcionek i symboli w całym obiekcie. Informacje muszą być również uporządkowane hierarchicznie – od ogólnych (np. kierunek do danego skrzydła budynku) do szczegółowych (np. numer konkretnego pokoju). Taka konsekwencja buduje pewność siebie u użytkownika i zmniejsza obciążenie poznawcze.
Najważniejszym elementem wayfindingu w kontekście dostępności jest jego wielozmysłowość. Nie możemy polegać wyłącznie na informacji wizualnej.
Informacja dotykowa, to fundament nawigacji dla osób niewidomych i słabowidzących. Kluczową rolę odgrywają tu plany sytuacyjne, czyli mapy tyflograficzne, które pozwalają „przeczytać” palcami układ przestrzeni. Równie ważne jest oznakowanie poziome dotykowe, czyli ścieżki prowadzące i pola uwagi, które wyznaczają bezpieczne trasy wolne od przeszkód.
Informacja wizualna musi być czytelna dla jak najszerszej grupy odbiorców. Oznacza to stosowanie dużych, bezszeryfowych czcionek na kontrastowym tle. Tabliczki informacyjne powinny zawierać nie tylko czytelny druk, ale również napisy w alfabecie Braille’a.
Informacja dźwiękowa stanowi doskonałe uzupełnienie systemu. Systemy informacji głosowej i komunikaty dźwiękowe mogą być aktywowane w kluczowych punktach (np. przy wejściach czy na skrzyżowaniach korytarzy), dostarczając precyzyjnych wskazówek nawigacyjnych.
Jednym z najważniejszych i najbardziej skutecznych narzędzi wayfindingu są dotykowe plany sytuacyjne, znane również jako plany tyflograficzne. To wypukłe mapy, które w sposób uproszczony i czytelny dla dotyku przedstawiają układ budynku lub terenu.
Legendę w druku i Braille’u. Wyjaśnienie użytych symboli jest absolutnie kluczowe.
Wyraźnie zaznaczoną lokalizację „Tu jesteś” – punkt wyjścia do dalszej nawigacji.
Schematycznie przedstawione ściany, korytarze i kluczowe pomieszczenia, np. toalety, windy, schody, punkty informacyjne.
Oznaczenie głównych ciągów komunikacyjnych, pozwala zaplanować trasę do celu.
Informacje w wersji dźwiękowej. Często plany wyposażone są w moduły głosowe, które po naciśnięciu danego punktu odtwarzają opis miejsca.
Umieszczenie planu tyflograficznego tuż przy wejściu do budynku daje osobom z dysfunkcją wzroku szansę na samodzielne zapoznanie się z przestrzenią i zaplanowanie dalszej drogi. To narzędzie, które buduje niezależność i poczucie bezpieczeństwa.
Wdrażając przemyślany system wayfinding, aktywnie przyczyniamy się do likwidacji barier architektonicznych. Barierą jest nie tylko fizyczna przeszkoda, jak schody bez podjazdu, ale także brak czytelnej informacji, który powoduje dezorientację, stres i wykluczenie.
Pomyślmy o osobie starszej z lekkimi problemami z pamięcią i wzrokiem w dużym szpitalu. Dla niej czytelne, kontrastowe oznaczenia i logicznie ponumerowane gabinety to nie udogodnienie, ale warunek konieczny do samodzielnego funkcjonowania. Podobnie dla osoby niewidomej, ścieżka prowadząca połączona z informacją brajlowską i dotykowym planem to jedyny sposób na bezpieczne i samodzielne poruszanie się po dworcu kolejowym.
Inwestycja w kompleksowy system wayfindingowy to inwestycja w godność i równość. To dowód na to, że przestrzeń została zaprojektowana z myślą o wszystkich jej użytkownikach, bez wyjątku. To praktyczny wymiar projektowania uniwersalnego, które sprawia, że świat staje się bardziej otwarty i dostępny.
Czy Twoja instytucja lub placówka jest przygotowana na nowe przepisy? Od 28 czerwca 2025 roku obowiązuje przełomowy Europejski Akt o Dostępności (European Accessibility Act), który wdraża w Polsce Ustawa o zapewnianiu dostępności. To moment, który zobowiązuje niemal wszystkie firmy, instytucje publiczne i prywatne, sklepy, banki czy transport do zapewnienia pełnej dostępności swoich usług i produktów.
Dostosowanie budynków medycznych dla osób niewidomych i słabowidzących jest nie tylko kwestią prawną, ale przede wszystkim moralną. W tym artykule przedstawimy kluczowe elementy, które należy uwzględnić przy przystosowywaniu placówek medycznych, oraz zaproponujemy konkretne rozwiązania.
